از سکه های نقره، بیشتر بدانیم

سکه های نقره، توسط بسیاری از امپراطوری های ایران در طول قرن ها شکل گرفته که همواره طیف وسیعی از سبک ها، طرح ها و اندازه ها را پوشش می داده است. از آن جایی که ایران محلی برای عبور از چندین مسیر تجاری قرار داشت سکه های نقره بسیار ارزشمند و به عنوان پایۀ تجارت بسیار حیاتی تلقی می شدند.

سکه های دوران ساسانی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بودند. پارسیان در زمان هخامنشی، موقعیت بسیار مهمی داشته و شاهان هخامنشی به جز سکونت در پایتخت هایی مثل شوش، بابل و هگمتانه مدت زیادی از سال را در کاخ های تخت جمشید می گذراندند. به همین دلیل پارس به واسطۀ سکونت شاهان وضع مخصوصی داشته و فرمانروایی این ناحیه از دورۀ هخامنشی در دست این خاندان بوده است. این شاهزادگان از دورۀ اشکانی به علت حسن تدبیر و موقع شناسی، قدرت مذهبی را در دست گرفته و به علت استقلال و قدرت اقتصادی زیادی که در امور داخلی داشتند به ضرب سکه پرداختند. این سکه ها، نمونۀ بارزی از مذهب و فرهنگ آن دوران نشان می دهند و تعدادی از شاهان را که در نوشته های قدیمی از آن ها نام برده شده را معرفی می کنند.

قدیمی ترین سکه های شاهزادگان پارس در حدود اواخر قرن سوم پیش از میلاد ضرب گردیده و تا 210 میلادی و اولین سکه های فرمانروایان با نقش تصویر شاه شکل گرفته که کلاه پارسی مخصوص هخامنشیان را بر سر نشان می دهند. در پشت سکه، آتشکده و در طرف دیگر شاه پارس که در مقابل آتش گاه به حالت نیایش ایستاده، نقش شده است. نقش سکه های پارس از زمان فرادات دوم (133-88 پیش از میلاد) تحت تأثیر سکه های اشکانی قرار گرفت. همچنین نوشتۀ سکه های پارسی در دورۀ ضرب سکه های ساسانی از سال تاجگذاری اردشیر اول (224 میلادی) آغاز و در سال (652 میلادی) پایان یافته که سال سقوط این سلسله نیز بوده است.

در طول تاریخ ایران باستان شاهان متعددی سلطنت کردند که سلطنت بعضی از آن ها چند ماهی بیشتر نبوده و برخی مثل خسرو انوشیروان، نزدیک به نیم قرن سلطنت کرده و در دورۀ سلطنتش، سکه های متنوعی ضرب نموده است. با توجه به سکه های پادشاهان مختلف، می توان به بسیاری از وقایع و آداب و رسوم آن دوران، آشنایی پیدا کرد. سیمای پادشاهان، انواع تاج ها، تزئینات لباس، آرایش مو و چهره، خط و تحولات آن، القاب پادشاهان و همچنین نام مراکزی که در آن جا ضرابخانه وجود داشته از انواع اشکالی است که مورد استفاده در نقش سکه ها قرار می گرفت. از زمان سلطنت بهرام (420-391 میلادی) نیز نام شهرها بر روی سکه ها ضرب می گردید.

سکه های ساسانی دارای انواع تاج ها، آرایش مو، چهره و جواهرات گران بها بر روی تاج ها بوده است. بر پشت سکه ها معمولاً نقش آتشدان با شعله های فروزان وجود دارد و در اطراف آن دو نگهبان که شاه یا ولیعهد با دو تن از شاهزادگان، منقوش است. ولی بر پشت بعضی از سکه های طلا تصویر ملکه یا الهه قرار دارد که از دور سر وی نوری ساطع گردیده است. نوشته های روی سکه به خط پهلوی ساسانی و نام القاب شهریاران ساسانی بوده است. از سکه های جالب توجه این دوره، سکه های اردشیر اول، شاپور اول، هرمز دوم، بهرام دوم با ملکه، ولیعهد و ملکه پوران دخت را می توان نام برد.

روی سکه های ملکه پوران دخت، تصویر ملکه با موهای بلند مجعد که بر آن ها گلهایی از جواهر پوشانده شده و تاج جواهر نشان بر سر نقش شده است. سکه های بهرام دوم و ملکه که برای اولین بار در این دوره نقش ملکه بر روی سکه ظاهر می شود دارای دو نوع تاج است، یکی مدور دور تا دور تاج جواهرنشان بوده و دیگری تاج بلندی است که سر گرازی در تمامی تاج قرار گرفته و در حاشیۀ آن جواهرات به کار رفته است. سکه های طلای خسرو انوشیروان اکثراً به صورت تمام رخ نقش شده است. در دورۀ شاهنشاهی ساسانی، وسعت مملکت از شمال به جیحون و دریای خزر از مشرق به سند و پنجاب از جنوب به دریای عمان و خلیج فارس و از مغرب به سوریه و عربستان رسیده بود.

پس از شاهنشاهی ساسانی و کشته شدن یزدگرد سوم در مرو (625 میلادی) فرمانروایان عرب، سکه هایی مشابه سکه های ساسانی ضرب کردند. این سکه ها در حقیقت، اولین سکه های اسلامی به شمار می روند. حکمرانان مسلمان، تصاویر خود را بر روی مسکوکات نقش نکردند بلکه تصاویر پادشاهان ساسانی را همان گونه که بود بر روی سکه گذاشتند. خلفای راشدین نیز اسامی پادشاهان ساسانی را بر روی سکه های عرب ساسانی ضرب نمودند. این نوع سکه ها بیشتر با تصویر خسرو دوم ساسانی و نام فرمانروایان صدر اسلام و با خط پهلوی و گاه کوفی در متن سکه و نام ضرابخانه، تاریخ ضرب و نیز سال یزدگردی یا هجری در پشت سکه به خط پهلوی ضرب می شدند.

در دوران اسلامی کاربرد بسم اله، بسم اله ربی، محمد رسول اله و کلماتی از این قبیل نیز در نقوش سکه اضافه گردید. این سکه ها را سکه های عرب ساسانی می نامند و جنس اغلب این سکه ها از نقره و گاهی مس بوده است. اولین بار دِرهم اسلامی به امر عمربن الخطاب در سال هشتم خلافتش در 20 هجری قمری ضرب گردید. بر روی سکه، صورت شاه ساسانی و کلمات بسم اله و بسم اله ربی با خط کوفی و اسم پادشاه ساسانی با حروف پهلوی بر پشت سکه دیده می شود. این کار تا زمان حکومت بنی امیه و بعد از آن ادامه داشت.

این قبیل سکه ها امروزه به عنوان بخشی از تاریخ ملی محسوب می شوند که تکرار نقوش آن ها برای تلفیق با جواهرات می تواند بر ارزشمندی آن ها تأکید بیشتری داشته باشد. برای دیدن تلفیقی زیبا از سکه های نقره و مرواریدهای اصل می توانید از اینجا دیدن فرمایید.